Laurentii - numquam solus incedes

Genealogie Laurentii

Numquam solus incedes

Inhoud

Blog

Voetnoten

¹ Nederlandse vertaling in het boek "Het geslacht Viëtor en aanverwante familiën", geschreven door Mr. H. Haitzema Viëtor in juni 1910.

² O.a. Godfried van Mierlo, tweede bisschop van Haarlem-1570, molenijzers in keel (rood) op een veld van zilver.

³ Straten voerde een zwart schild, waarop drie molenijzers van goud, geplaatst 2 en 1, met in het midden een klaverblad van goud. Dit familiewapen kunnen we bijgevolg uitsluiten.

⁴ O.m. Rietstap Heraldische Bibliotheek p. 220

⁵ De Roover waren ook heren van Montfoort; in 1479 werd een wapen met molenijzers vermeld bij de buitenpoorters van Leuven. (1162-1222) Ridder Edmond de Roode uit St. Oedenrode, Volgens een legende was hij legeraanvoerder van Hendrik II, graaf van Cuyk, had de leiding in oorlogshandelingen in 1167 tegen Boudewijn II van Holland, die bisschop van Utrecht was. Hij maakte zoveel buit dat hij de bijnaam de Roovere kreeg. Emont kreeg zes zoons, waarvan er drie, Gottfried, Fillip en Gisbert in de geestelijke stand traden, terwijl zijn zoons Arnout van Roode, Hendrik van Montfoort en Gerlach de Roovere stamvaders werden van families, die op verschillende plaatsen uitgebreide bezittingen hadden en die allen drie molenijzers in hun wapen voerden.

⁶ Van Breugel voerde een wapen in achtergrond keel met drie zilveren molenijzers of de inversie daarvan met een uitgeschulpte schildzoom, alles van zilver

⁷ Hendrik Willem Adriaan van Oordt (1888-1975) voerde een familiewapen met drie molenijzers

⁸ Van Dongen voerde een wapen van keel, waarin een gekanteelde balk met drie molenijzers van zilver, geplaatst 2 en 1. Ook dit wapen kan worden uitgesloten.

⁹ Van Iersel voerde een wapen met drie zwarte molenijzers, geplaatst 2 en 1, in een veld van zilver

¹⁰ Zoals op een grafzerk in de Hervormde kerk van Vught, NL: geschulpt schuinkruis, vergezeld boven van een achtpuntige ster; helm met rond de hals een penning aan koord of ketting. Helmteken: uitkomende krijgsman met zwaard en schild. Tekst: Hier liggen begraeven Peeter, Elisabeth ende Franciscus Cleymans, kynderen van Gysbrecht Cleymans, controleur-generaal van Sijne Majesteyts (Mts) Licenten ten Platten Lande van Brabant, die storfven anno 1641

¹¹ Alfen voerde in zilver een achtpuntige, zwarte ster.

Mijn moeder Georgette Van Praet, haar dochter Chantale en medebewoonster Rita Swinnen op 6 november 2012 aan het (oude) rusthuis Ter Bleuk in Rijmenam. Moeder had een wedstrijd gewonnen voor de vervulling van een hartenwens: met paard en koets door de regio rijden.

Onder: Het vernieuwde rusthuis Ter Bleuk in 2016

(c) Foto's uit private collectie Lauwens, 2012 - Situatieplan (c) Ter Bleuk 2016 - Foto's kasteel Plantin uit private collectie - schilderij ´Aeneas aan het hof van Latinus´ van Ferdinand Bol, 1661-1663 (Public Domain - Bron: Rijksmuseum Amsterdam) - familiewapens onder Creative Commons licentie CC BY-SA 3.0 (Bergeyck: Tom Lemmens, 2012; Montfoort: Archmedes, 2011), uit private collectie en Public Domain.

Blog - Het wapen op de schoorsteenmantel - "Hoc virtutis opus" (Bonheiden)

In de periode dat mijn moeder in het rusthuis "Ter Bleuk" verbleef in Rijmenam, deelgemeente van Bonheiden, bevond zich boven de schoorsteenmantel een mooi uitgevoerd familiewapen. Zouden we dit kunnen thuisbrengen?

Het oude rusthuis bestaat inmiddels niet meer en maakte plaats voor een nieuwbouw.

Aanknopingspunten waren de afbeeldingen van het dubbel wapen en het devies dat er onder staat: "Hoc Virtutis Opus". De zoektocht leidde tot twee families, van Brouckhoven en Moretus, en leidde naar het 'Plantin' kasteel in Kapellen in de jaren vijftig van de vorige eeuw.

We gingen eerst op zoek naar het devies, dan naar het eerste wapen, dan naar het tweede. De volgende stap was dan om te ontdekken wat deze gegevens samenbracht.

Oorsprong en betekenis van het devies

Het devies komt oorspronkelijk uit het Latijnse heldenepos Aenis van Vergilius [Aeneid X, 467]: “Stat sua cuique dies; breve et irreparabile tempus Omnibus est vitae; set famam extendere factis Hoc virtutis opus.” In het Nederlands kan dit worden vertaald als “Iedere sterfdag staat vast; kort en onherroepelijk is voor allen de tijd des levens; maar zijn naam door daden te doen voortleven, dat is het werk der deugd.” ¹.

Afbeelding: Het schilderij ´Aeneas aan het hof van Latinus´ van Ferdinand Bol, Rijksmuseum Amsterdam. Let op de Hollandse setting.

De vertaling van “Hoc virtutis opus” is “Dit is het werk van de deugd”.

Het werd o.m. gebruikt door de familie Bulwer-Lytton in Engeland (“This is the work of virtue”). “Hoc Virtutis opus” is ook de titel van een boek, privaat uitgegeven door Alexander Edward John Bulwer-Lytton, burggraaf van Knebworth te Londen, The Chiswick Press, in 1943. Het devies wordt gebruikt met de familie Bulwer-Lytton. Het boek gaat over de burggraafKnebworth die dodelijk gewond werd als commandant van een colonne lichte tanks en pantserwagens in de westelijke woestijn in 1942.

De oorsprong van het eerste wapen met de molenijzers

Een gekend heraldisch wapen met drie molenijzers is dat van de heren van Montfoort. Ook de familie Van Boisschot voerde een gelijkaardig wapen van goud met drie molenijzers van azuur. Soortgelijke wapens werd gevoerd door de families Van Mierlo ², Straeten ³, Kuysten, van Loon, van Orthen, Van der Asdonk, Ten Heerenhoven, Van de Velden, Van den Heuvel. Alle voerden ze 3 molenijzers, waarbij de kleuren van veld en tekens wisselen. Men kan deze lijst mogelijk uitbreiden ⁴ met andere families: De Roovere ⁵, de Rode, van Boirschot te d'Erp, van Vladeracken, van Vlierden, van Lierop, van Hersel, van Stackenburgh, van Breugel ⁶, van Hove, van Wette, van Rinckveld, van Lieshout, van IJllingen, van Veenhuizen, van den Bolck, van Oordt ⁷, van Wolfswinkel , van Dongen ⁸, van Broekhoven, Van Iersel ⁹, … .

De Belgische gemeente Erps-Kwerps voert een gelijkaardig wapen.

De familie De Brouchoven de Bergeyck voldeed in alle opzichten aan de vormgeving van het linkse wapen en de omkadering (zie wapen rechts), zowel door het voorkomen van de drie molenijzers die 2 en 1 werden geplaatst als door de gravenkroon bovenaan (zie verder) en de opstaande leeuwen.

Het huis de Brouchoven de Bergeyck is een Belgische adellijke familie. Ze behoorde tot de adelstand sinds het begin van de 17de eeuw. De zes broers van Brouchoven uit 's-Hertogenbosch werden in 1607 in de adel van het Heilige Roomse Rijk opgenomen, wat in 1620 werd bevestigd en rechtsgeldig gemaakt in de Nederlanden door de aartshertogen Albrecht en Isabella.

Jan-Baptist van Brouchoven (1619-1681) illustreerde zich onder meer door zijn liefdesrelatie en later huwelijk met Hélène Fourment (1614-1673), de jonge weduwe van Peter Paul Rubens (1577-1640). Brouchoven werd raadsheer bij de Hoge Raad der Spaanse Nederlanden, de Consejo de Flandes in Madrid. In 1665 werd hij baron en in 1676 graaf van Bergeyck. Zijn zoon, Jan van Brouchoven van Bergeyck (1644-1725) werd de meest illustere onder de Van Brouchovens, eerst als raadsheer van financies, thesaurier-generaal en minister van Landsverdediging en Financies en ten slotte als feitelijke stadhouder der Spaanse Nederlanden.

Nadat de Franse Revolutie de adel had afgeschaft, werd dit voor de meeste families weer goed gemaakt door het herstel van de adellijke status onder het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Niet echter voor de Bergeycks die het vertikten een aanvraag tot adelserkenning in te dienen. Het verhinderde niet dat ze gewoonlijk als 'graaf de Bergeyck' werden aangesproken, de 'van Brouchoven' voorlopig weinig gebruikend.

Het is pas in 1877 dat Florimond een herstel van de adellijke status aanvroeg en verkreeg, in 1898 aangevuld met de toekenning van de grafelijke titel aan alle mannelijke afstammelingen. Het is duidelijk dat men de officiële erkenning vanwege de Nederlandse of later de Belgische overheid lange tijd niet nodig achtte om verder als adellijke familie te leven en door de samenleving erkend te worden. Het statige kasteel 'Cortewalle' in Beveren-Waas en het stadspaleis op de Meir van Antwerpen ondersteunden de vleiende reputatie van de Bergeycks.

Bekendste vertegenwoordigers en genealogie

· Gerard van Broeckhoven, eerste heer van Bergeijk (1626)

o Jan-Baptist van Brouchoven (1619-1681), heer van Bergeijk, vervolgens baron (1665), vervolgens graaf (1676)

§ Jan van Brouchoven (1644-1725), tweede graaf van Bergeyck

§ Nicolas-Joseph van Brouchoven (1691-1765), zoon van voorgaande

§ Pierre-Philippe van Brouchoven (1729-1807), zoon van voorgaande

§ Charles-François van Brouchoven (1766-1811), zoon van voorgaande

§ Charles de Bergeyck (1801-1875), lid van het Nationaal Congres (België)

§ Louis André de Bergeyck (1805-1868)

§ Florimond de Brouchoven de Bergeyck (1839-1908), zoon van Louis-André en schoonzoon van Charles

§ Louis de Brouchoven de Bergeyck (1871-1938)

De oorsprong van het tweede wapen met achtpuntige ster en adelaar

De ster, of eigenlijk de stralende zon als felste hemellichaam, is een oud heraldisch teken. Deze kwamen voor bij families als Cleymans ¹⁰ en Alfen ¹¹. De combinatie van een zwarte adelaar op goud met daarin een rood schildje en daarin een gouden achtpuntige ster, kwam voor in het wapen van Paul Frans Moretus, overleden in 1825, zoon van Paul Jacob Moretus en Jeanne Marie De Man.

Dit wapen is bekend in het Antwerpse van de gelijknamige drukkerij aan de Vrijdagmarkt te Antwerpen. De ouders van Paul Frans Moretus hadden een buitenverblijf in Berchem, gekend als “Het Prieel”. Paul Frans Moretus huwde met Catharina Theresia Van Colen in 1780 en woonde o.m. te Ekeren-Kapellen (Hof van Kapellen of Moretushof), Merksem (Hof ter Linden), Hoboken (Scaldisburg) en Antwerpen. De familie was verwant met Van Colen (afkomstig uit Aken, vanaf de 16^e eeuw in Antwerpen), heren van Boechout, De Man (die drie morenkoppen voerden in hun familiewapen), Van Havre (waaronder baronnen en graven; de familie voerde twee opstaande leeuwen naast hun familiewapen). Een zoon, Augustijn Moretus, die in 1815 huwde met Pauline della Faille en die o.m. op het Schoonselhof te Wilrijk woonde, werd bekend als weldoener van ouderlingen. Hij was de stichter van het Instituut Sint-Joseph te Kapellen, een toevluchtsoord voor ouderlingen. Augustijns dochter Zoé Moretus huwde in 1871 met Emiel Geelhand. In geen van deze families kwamen molenijzers voor in hun familiewapen.

Familiewapen De Man

Familiewapen della Faille

Familiewapen Van Havre

Betekenis van de kroon en de adelaar

De kroon bovenaan de wapens duidt op een grafelijk wapen (oude heraldiek in België en Frankrijk). In de Nederlandse heraldiek komt deze als zodanig niet voor.

De éénhoofdige adelaar met opengesperde veren is heraldisch eerder Oostenrijks of Pruisisch van oorsprong; met twee koppen zou het gaan om de dubbele adelaar van het Heilig Roomse Rijk. Eénkoppig lijkt deze op de Franse adelaar, maar diens veren stonden niet open, en de Duitse (ook Pruisische) adelaar die evenwel een andere spreidstand van de veren heeft, met de punten van boven naar beneden. Het hoofd hoort naar de rechterzijde gewend zoals gevonden, anders spreekt men van een ‘omgewende’ adelaar.

Conclusie

Het wapen stamt van Louis de Brouchoven die in 1894 huwde met Marie-Louise Moretus Plantin (1873-1926). Hij hertrouwde in 1928 met Alix de Roest d'Alkemade (1876-1964). Uit zijn eerste huwelijk had hij niet minder dan dertien kinderen. “Hoc Virtutis Opus” was het devies van de familie de Brouchoven.

Moretus-Plantin voerden een ander devies in combinatie met hun familiewapen. Van Moretus zijn verschillende wapenspreuken bekend. De bekendse is allicht “Labore et Constantia” (“Met noeste arbeid en standvastigheid” van Christophel Plantijn, 1557, ook gebruikt door de drukkerij Officina Plantiniana), daarnaast ook “Stella Duce” (“met de ster als gids” van Jan I Moretus, een onmiskenbare verwijzing naar het familiewapen dat gebaseerd zou zijn op de ster van de drie koningen), “Ratione Recta” (ook van Jan I Moretus, 1573). Het laatste devies “ratione recta” had te maken met “Moretus”, volgens een nieuwjaarswens van Jan I Moretus aan zijn schoonvader van 1 januari 1573 een verwijzing naar Morus, de Moorse koning die de ster van Bethlehem volgde op zoek naar de geboorteplaats van Jezus. Deze ster stond voor hem symbool voor de rede (ratio).

De bevindingen werden nadien bevestigd door de eigenaar van het rusthuis in Bonheiden:

“Dit is een onverwacht mooi cadeau. Enkele elementen wist ik. Maar dit was voor mij nog nooit een mooi aansluitend verhaal. Om het verhaal rond te maken wil ik toevoegen hoe het schild hier geraakt is. Mijn ouders hebben het kasteeltje ‘Plantin’ te Kapellen einde de jaren 1950 gekocht van de een van de kinderen van graaf Louis de Brouchoven. Ik ben in dat kasteel geboren. Ik het er nog vage herinneringen aan. Grote kaders in de gang, een grote kluis, de tuin. De luiken aan buitenzijde, de hoge plafonds, wanden met leer bekleed,kelder, grote ouderwetse keuken, er was zelfs een ouderwetse lift, etc…. En vooral het schilderij van Moretus in de schoonste plaats. Dit herken ik als ik het Moretus museum bezoek ik Antwerpen aan de vrijdagmarkt.

Mijn vader heeft dit toen gekocht om een tehuis voor verwaarloosde jeugd te maken. Een bepaalde periode had hij daar het beheer over 60 gerechtskinderen. Nadien omdat te zwaar werd heeft hij als een van de eerste private personen een rustoord voor bejaarden hierin opgericht. Rond de jaren 70 is hij dan verhuisd naar Ter Bleuk & heeft hij enkele ornamenten van Plantin meegenomen. (schild, bronzen luister in de living, deurklinken, etc…). Een paar jaar terug heb ik dit nog eens gaan bezoeken.”