Laurentii - numquam solus incedes

Genealogie Laurentii

Numquam solus incedes

Inhoud

Verhalen

Voetnoten

¹ Bronnen: Mondiaal nieuws, Elke Borghs, 25 februari 2004. – De documentaire ‘Verapaz, de eerste Belgische kolonie’ kwam er naar een idee van Jan Crab, door het enthousiasme van Elke Borghs en dankzij de aanstekelijke kettingreactie die daarop volgde bij antropologen, professoren, journalisten en een grafisch vormgever om U tegen te zeggen. Inspiratie waren het boek ‘Een kortstondige kolonie’ van Stefan van den Bossche en de documentaire ‘Tu ne verras pas Verapaz’ van An van Dienderen - onderzoek van H. Le Page te Antwerpen.

² Blz. 44 en 82 of “Amérique centrale. Colonisation du district de Santo-Thomas de Guatemala par la Communauté de l'Union, fondée par la Compagnie Belge de Colonisation. Collection de renseignements publiés ou recueillis par la Compagnie …”, waarvan het origineel bewaard is in de British Library.

Prenten uit private collectie (Public domain 1865-1885, Bron: Wikimedia) – prent Liebig uit private collectie (Public Domain, 1904-1926) – Kaart: © Google/Enegi, 2018 onder gebruikslicentie.

Verhalen - 1841 - de eerste Belgische kolonie in Guatemala

Een oud lied (in 1964 verschenen in De Standaard) gaat over deze emigratie: “Wie gaat er mee naar Verapa – daar moeten wij niet werken – eten en drinken op ons gemak – slapen gelijk een verken.”

De uitwijking naar de “Nieuwe Wereld” vond plaats in 1840-1845, vooral naar de streek van Vera-Paz in Guatemala. De eerste Belgische koning zou de verslagen gelezen hebben van de Duitse ontdekkingsreiziger Alexander Von Humboldt, die spraken over het klimaat, de bodemrijkdom en de opbrengsten in Midden-Amerika. Het idee rijpte een kolonie te stichten om de vele werklozen en de slachtoffers van de mislukte aardappeloogst (in heel Europa) een nieuw bestaan te schenken. Het was allicht een wat rooskleurige voorstelling van de feiten. Onder meer tropische ziekten hielden er lelijk thuis.

In sommige dorpen had men personen die men “de Oostman” noemde, mensen die in Guatemala, bv. in Santo Tomas, of ook in Mexico waren geweest (zie ook de Belgische princes Charlotte – Carlotta in Mexico). Het archief van Santo Tomas ligt opgeslagen in het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Brussel. De kolonie van Santo Tomas kende een kortstondig bestaan van 20-25 jaar. De belangstelling bleef echter bestaan, o.m. in 1939 meerde het opleidingsschip De Mercator er nog aan, in wat nu Puerto Barrios is, en er werd onderzocht welke gegevens nog beschikbaar waren van een kwart eeuw Belgische aanwezigheid. Naar verluid werden op het kerkhof op grafzerken nog Vlaamse namen gevonden, en er waren getuigenissen van inwoners met Vlaamse voorouders¹.

Afbeeldingen: de Belgische kolonie Santo Tomas in Guatemala²en onderaan de geromantiseerde versie in de collectie Liebigkaarten.

Enkele maanden na de mislukte kolonisatie in Santo Tomas, kreeg België alsnog zijn kolonie, Belgisch Congo. De opgedane ervaring in Guatemala was hierbij van doorslaggevend belang. Op het kaartje merk je naast Santo Tomas de Castilla ook een plaatsnaam Livingston. Ik vermoed dat er een verwantschap is met de ontdekkingsreiziger die ook in Congo actief was, al heb ik dat niet verder onderzocht - "Doctor Livingston I presume?".

In Puerto Barrios getuigen een tiental graven met familienamen zoals Haegendoorns, Vandenberg en Esmenjaud nog van de verre Belgische geschiedenis. België zond zijn zonen uit naar Guatemala, maar verwaarloosde ze nadien. Oscar Berger - een van hun nazaten - maakte het tweemaal tot burgemeester in Guatemala City, en in november 2003 werd hij zelfs tot president verkozen.

Een stukje koloniale geschiedenis

Vanaf 1831	Pact tussen Midden-Amerika en Engelse zakenlui: de Engelsen kunnen lege gebieden bevolken (Verapaz, Petén, Santo Tomas, Chiquimula), de landbouwproductie en infrastructuur verbeteren in ruil voor hun monopolie over bosbouw, met commerciële en fiscale voordelen.
1837	Fabrikanten en industriëlen doen voorstellen om koloniale nederzettingen te vestigen en zo hun afzetgebied te vergroten.
1839-1843	Officiers, generaals en kapitaalkrachtigen in België doen voorstellen aan koning Leopold I voor kolonies in Abessinië, West-Afrika, Nicaragua, Brazilië, de Filipijnen, Nieuw-Zeeland, Spaans-Guinea, Kreta of Cyprus.
7 januari 1841	NV Compagnie Belge de Colonisation of de”Belgische Maatschappij van Volksplanting” wordt bij Koninklijk Besluit bekrachtigd. De Belgen nemen het pact met Guatemala over van de Britten in het noordelijke gebied Verapaz.
9 november 1841	De koninklijke schoener Louise Marie vertrekt vanuit Oostende naar Guatemala voor prospectie onder leiding van kolonel Remy de Puydt. Aankomst in de baai van Santo Tomas op 6 januari 1842.
februari 1842	Kolonel de Puydt onderhandelt met de Guatemalaanse overheid en ruilt Verapaz voor Santo Tomas. Voorwaarden zijn dat de regio grondgebied van Guatemala blijft, dat de immigranten (minstens 100 gezinnen van vijf leden elk) na verloop van tijd de Guatemalaanse nationaliteit verwerven, dat België betaalt met geld en wapens en dat het de taak opneemt een haven, een stad en goede infrastructuur uit te bouwen.
16 maart 1843	Schepen vertrekken uit Antwerpen en Oostende naar Santo Tomas, met een kleine honderd kolonisten, vooral mensen uit lagere sociale milieus.
1844	Veel kolonisten sterven in erbarmelijke omstandigheden en de financiële situatie van de kolonie is belabberd. Toch komt de tweede golf landverhuizers er aan.
1845	Gezanten van de Belgische regering worden naar Santo Tomas gestuurd om de kolonie te redden. Een officieel rapport betekent het begin van het einde van alle officiële Belgische hulp aan Santo Tomas: het faillissement van de Compagnie Belge de Colonisation
1845-1848	Landbouwcrises, aardappelplaag, tyfus en cholera-epidemie in België: mensen vertrekken nog steeds naar de kolonie.
1847	Personen werden per schip gerepatrieerd, nog weinig communicatie tussen de kolonie en België.
1 januari 1850	345 inwoners in Santo Tomas, waaronder 189 Belgen
1856	De Belgische schepen keren terug naar België; achtergebleven kolonisten beginnen plantages op privé-initiatief.